به گزارش روابط عمومی معاونت بهداشت، درمان و توانبخشی، مشکلاتی که برای پای افراد مبتلا به دیابت ایجاد می‌شود به علت دو اشکال عمده اختلالات اعصاب محیطی و کم شدن جریان خون اندام است که عامل هر دوی این مشکلات بیماری دیابت است.
اختلال عروقی زمینه ساز بروز زخم در پای فرد مبتلا به دیابت است
کف پا دورترین قسمت بدن از قلب است و خون کمتری نسبت به دیگر بافت‌های بدن دریافت می‌کند. به همین علت است که در هوای سرد نخستین عضوی که دمای خود را از دست می دهد پا است.
این بیماری در بلند مدت موجب کم شدن جریان خون در همه بدن می‌شود ولی این مشکل در پا بیشتر از اعضای دیگر بروز می‌کند. همین امر موجب می‌شود که زخم‌هایی که به‌طور مرتب در اثر آسیب‌های محیطی در پای این افراد ایجاد می‌شود، بر خلاف افراد سالم به‌سرعت ترمیم نشود؛ چراکه بهبود زخم به مواد غذایی و اکسیژن نیاز دارد که از راه خون به بافت ها می‌رسد.
بنابراین شرایط برای فعالیت میکروب‌ها بر روی زخم و ایجاد عفونت مساعد می‌شود و به علت کاهش جریان خون پا فعالیت گلبول‌های سفید در اطراف زخم کمتر می‌شود. بیماری دیابت هم به‌طور کلی دفاع ایمنی بدن را کاهش می‌دهد و این امر موجب گسترش عفونت در زخم و تاخیر در بهبود آن می‌شود.
دیابت سبب کاهش حس لامسه به علت اختلال در عملکرد اعصاب محیطی می‌شود
مشکل دیگر افراد دیابتی اختلال در کارکرد اعصاب محیطی است که موجب کاهش حس لامسه در پای آنها می‌شود. این امر باعث خشکی و ایجاد شکاف‌هایی در پوست شده که زمینه ساز ایجاد زخم است و بیمار نیز به علت کاهش حس آسیب‌های محیطی را کمتر متوجه می‌شود. مثلا بدون اینکه شخص متوجه شود پا در مجاورت شی داغ می‌سوزد، یا بر روی شی برنده رفته و زخم می‌شود. زمانی که آسیبی به پوست می‌رسد به علت اختلال در حس درد بیمار تا مدت‌ها متوجه آن نمی‌شود و این موجب پیشرفت عفونت در زخم می‌شود.
اختلالات اعصاب در پای افراد دیابتی می‌تواند در بلند مدت موجب فلج شدن عضلات کف پا شده و این امر موجب تغییر شکل مختلفی در پا می‌شود. این تغییر شکل باعث می‌شود در زمان راه رفتن به قسمت‌های خاصی از کف پا فشار بیشتری وارد شود و این فشارها زمینه را برای بروز زخم فشاری فراهم می‌کنند.
اختلالات بینایی هم که از عوارض دیابت است، می‌تواند به ایجاد این عارضه کمک کند. کاهش دید موجب می‌شود بیمار به خوبی جلوی پای خود را ببیند و پا را در موقعیت‌های نامناسب قرار دهد که این موضوع احتمال آسیب دیدن پا را بیشتر می‌کند. تمامی این موارد باعث می‌شود، در پای بیمار زخم‌های شدید و مقاوم به درمان ایجاد شود. زخم پای دیابتی در حدود 7-5 درصد افراد مبتلا به دیابت ایجاد می‌شود که در نهایت موجب قطع عضو در برخی از افراد دیابتی می‌شود.
عفونت کف پا در ابتدا محدود به پوست است، ولی پس از مدتی به بافت‌های عمقی و استخوان‌های کف پا سرایت کرده و موجب عفونت استخوان یا استئومیلیت می‌شود. در عفونت پای این بیماران بیش از یک میکروب فعالیت دارد، ولی شایعترین آنها استافیلوکوک طلایی است.
زخم پای دیابتی چه علائم و درمان‌هایی دارد
زخم‌های پای افراد دیابتی معمولا بدون درد بوده و در مناطقی است که پوست آنها به شدت ضخیم و پینه بسته است. نوک انگشت شست، قاعده و کنار خارجی انگشت کوچک، زیر انگشت وسط، پاشنه پا، لبه خارجی پا و زیر پنجه پا از مناطق مستعد به زخم هستند.
این زخم‌ها ممکن است همراه با تورم موضعی، قرمزی، ترشح چرک باشند. به علت فعالیت میکروب‌های بی‌هوازی زخم‌های پای فرد دیابتی معمولا بسیار بدبو هستند. گاهی اوقات نیز اختلال عروقی و کاهش خونرسانی به پا حتی بدون ایجاد زخم هم موجب مردن، سیاه شدن و به اصطلاح نکروز قسمتی از پا، به ویژه در انگشتان می‌شود.
درمان زخم پا در فرد مبتلا به دیابت
در تمام این بیماران باید برای مدتی از آنتی بیوتیک تزریقی و سپس خوراکی استفاده شود، همچنین از انواع اعمال جراحی نیز برای کمک به بهبود این زخم ها استقاده می‌شود.
- در صورتیکه زخم کوچک باشد پزشک معالج بافت های مرده زخم را با عمل جراحی خارج کرده، تا به‌تدریج بافت جدید در ناحیه تشکیل شده و زخم بسته شود.
- در زخم های بزرگ و بیمارانی که وضعیت عروقی پای آنها ناکافی است معمولا اقدام به قطع قسمتی از پا (آمپوتاسیون) که زخم در آن قرار دارد می‌شود.
- در مواردی که نارسایی عروقی پا زیاد است، ممکن است از اعمال جراحی استفاده شود تا جریان خون پا بیشتر شود. آنژیوپلاستی، تعبیه استنت و بای پس بین شریان رانی و شریان پا ممکن است بتواند به افزایش جریان خون پای بیمار کمک کند.
فرد مبتلا به دیابت برای مراقبت از پا باید به چه نکاتی توجه کند
درمان زخم‌های دیابت در پا بسیار مشکل است و این زخم‌ها یکی از علل مهم آمپوتاسیون یا قطع عضو در اندام تحتانی است. مسلما پیشگیری از بروز زخم پا در دیابت بسیار آسان‌تر از درمان آن است. به همین منظور رعایت نکات زیر لازم است:
- هیچوقت پا برهنه راه نروید. حس کف پا در فرد دیابتی کاهش یافته و فرد متوجه زخم شدن پای خود نمی‌شود. پس همیشه از دمپایی یا کفش استفاده کنید.
- هر روز پای خود را با آب گرم و یک صابون ملایم شستشو دهید. حرارت آب را اول با دست خود امتحان کنید نا با پا. پای شما حس خوبی ندارد. پا را برای مدت زیاد در آب نگذارید. برای خشک کردن پا آنرا با حوله مالش ندهید بلکه فقط با فشار دادن ملایم حوله به پوست پا آنرا خشک کنید. بین انگشتان پا را با دقت بیشتر خشک کنید.
- پوست پای خود را با استفاده از کرم‌های مناسب، نرم و مرطوب نگه دارید. پوست خشک زودتر زخم می‌شود.
- ناخن انگشتان را مستقیم کوتاه کنید و گوشه ناخن‌ها را کوتاه نکنید. اگر ناخن در پوست اطراف انگشت فرو رفت به پزشک مراجعه کنید.
- از محلول‌های ضد عفونی برای شستشوی پا استفاده نکنید. پای خود را بر روی رادیاتور یا جلوی بخاری یا شومینه قرار ندهید.
- پای خود را گرم نگه دارید. هنگام خواب از یک جوراب شل استفاده کنید. مواظب باشد در هنگام برف و باران پای شما در کفش خیس نشود. در زمستان جوراب و کفش گرم بپوشید.
- سیگار نکشید. سیگار به عروق خونی آسیب می زند و اکسیژن خون را کم می‌کند. سیگار بهترین یار بیماری دیابت در از بین بردن پای شما است.
- چهار زانو ننشینید. این کار جریان خون پای شما را کم می‌کنند.
- هر روز پای خود را به دقت نگاه کنید و به‌دنبال سوراخ‌های کوچک، کبودی، قرمزی، گرمای موضعی در پوست، تاول، زخم، خراشیدگی، بریدگی و مشکلات ناخن باشید. از یک آینه برای دیدن بهتر کف پا کمک بگیرید. به چند نقطه پا مانند نوک انگشت شست، قاعده و کنار خارجی انگشت کوچک، زیر انگشت وسط، پاشنه، لبه خارجی پا و زیر پنجه پا بیشتر دقت کنید.
- در صورتی که پای شما تغییر شکل داده به پزشک مراجعه کنید. در صورت کم بودن تغییر شکل پزشک ممکن است برای شما کفی‌های خاص تجویز کند و در صورتیکه تغییر شکل زیاد باشد ممکن است نیاز به عمل جراحی برای اصلاح آن داشته باشید.
- قند خون خود را بطور مرتب و دقیق زیر نظر متخصص غدد تنظیم کنید.
- وزن خود را تحت نظر پزشک کم کنید.
- در صورت دیدن هر گونه زخم یا ابتدایی ترین علائم آن به پزشک مراجعه کنید.
- در خارج از منزل از کفش های روباز یا تابستانی استفاده نکنید. با استفاده از این کفش‌ها پنجه پای شما به قدر کافی حفاظت نشده و در معرض خطر بیشتری قرار می‌گیرد.
- به مدت طولانی راه نروید. اگر مجبور به پیاده روی طولانی هستید هر چند وقت یکبار جوراب و کفش را درآورده و پا را برای دیدن علائم فشار مثل قرمزی معاینه کنید.
- کفش را در عصر بخرید. عصر ها پاهای شما به علت سرپا ایستادن بزرگترند و کفشی که عصر خریده می‌شود برای پای شما راحت‌تر است.
- کفش راحت بخرید. کفش های نوک تیز یا پنجه تیز یا پاشنه بلند نخرید.
- داخل کفش را قبل از پوشیدن آن نگاه کرده و با دست لمس کنید.
- بندهای کفش را خیلی سفت یا خیلی شل نبندید.
- جوراب‌های تمیز، خشک و ساده بپوشید.