فرانک لشنی کارشناس ارشد مدیریت سوانح (طبیعی و انسان ساخت)/ پنجم دی ماه مصادف با واقعه زلزله بم در تقویم رسمی‌کشور روز ملی ایمنی در برابر زلزله نامگذاری شده‌است

Ø      زلزله مخاطره ای سازنده

زلزله یک رویداد طبیعی ناشی از آزاد سازی انرژی گرمایی درون زمین بصورت جنبش بخش هایی از پوسته زمین است. زلزله مخاطره ای است که برای مناطقی با ساختمان‌ها و زیرساخت های آسیب پذیر، مخرب است. زلزله فقط پارامتر خطر در مقوله خطرپذیریست که دو عامل مهم دیگر آن آسیب پذیری و ظرفیت بازگشت پذیری یا تاب آوری برای برگشت به شرایط عادی هستند لذا ممکن است زلزله بعضی مناطق آسیب پذیر را تخریب کند ولی مقدمه ای برای آبادی مناطق فراوان دیگرست.

Ø      زلزله، تهدید و هدف

زمانی زلزله تهدید به حساب می آید که به جهت ساخت و ساز های ناایمن، عدم نظارت بر قوانین ساخت و ساز، عدم ایمن سازی شریان‌های حیاتی (شریان‌های خدمت رسان آب، برق، گاز، تلفن)، ساخت و ساز روی گسل که باعث می‌شود با کاهش ایمنی در مقابل زلزله  مواجه شویم. آمادگی و توان مقابله با آن را کاهش داده و آسیب پذیری را افزایش می دهد. مثلا در ژاپن زلزله‌هایی با انرژی زیاد رخ می دهد که میزان آسیب پذیری و تلفات و خسارات بخاطر خطرپذیری کمتر شهرهایش، نسبتا کم است. همچنین در بافت های فرسوده علاوه بر آوار شدن مصالح، به جهت بافت ریز اغلب امکان امداد رسانی در زمان طلایی با اختلال مواجه شده و نخاله‌های حاصله نیز سبب مسدود شدن مسیر امداد رسانی  می‌شود. 

Ø      با توجه به تاریخچه بروز حوادث و بحران‌ها در مناطق حادثه خیز، جنس زمین، نوع خاک و از طریق بررسی و ارزیابی میزان مقاومت سازه‌ها در برابر سیل و زلزله و همچنین مقاوم سازی آن‌ها قبل از خراب شدن می‌توان از فرو پاشی و آسیب پذیری راه‌های مواصلاتی، پل ها، تونل ها، ساختمان‌ها ی فرسوده و ایجاد خسارات مالی و تلفات جانی تا حد زیادی پیشگیری کرد و این همان نخستین گام در چرخه مدیریت بحران است یعنی پیش بینی

Ø      وضع قوانین ساخت و ساز متناسب با ویژه گی‌های خطرپذیری منطقه و نظارت بر اجرای آن، رعایت استانداردها، استفاده از مصالح متناسب و استاندارد، از مهم ترین عوامل در افزایش ایمنی در برابر زلزله است.

Ø      علاوه بر مسائل و موارد سخت افزاری و ویژگی‌های منطقه ای، نحوه مدیریت بحران، فرهنگ، روحیه تطابق و تاب آوری از جمله مواردی هستند که تاثیر مستقیم بر ایمنی در برابر زلزله و کاهش آسیب پذیری دارند.

با توجه به اینکه در کشوری حادثه خیز هستیم و همچنین با عنایت به سوابق زلزله‌های گذشته ایران و جهان، به نکات زیر برای ایمنی بیشتر در قبل و حین زلزله تاکید می‌شود:

Ø      توصیه‌های ایمنی قبل از وقوع زلزله:

v     در امر ساخت و ساز و همچنین بازسازی ساختمان‌های قدیمی، برای کاهش خطرپذیری لرزه ای باید بر اساس آیین نامه‌های ساختمانی عمل نمایید.

v     برای شناسایی مکان‌های ایمن، راه‌های خروجی و شیرهای اصلی آب و گاز و سویچ اصلی برق، یک نقشه از منزل خود تهیه نمایید.

v     آسیب پذیری منزل خود را در برابر زلزله برآورد نمایید.

v     مقاوم سازی سازه‌های موجود، پست ها و تیرهای برق، بررسی تعیین محل مخازن آب اضطراری و اطمینان از ایمنی ورودی و خروجی‌های این مخازن از طریق بررسی مستمر

v     محل در های خروج اضطراری، زنگ های اعلام خطر و کپسول آتش نشانی را بدانید تا در زمان مناسب از آنها استفاده کنند.

v      کیف حاوی وسایل ضروری را در مکانی مطمئن که دسترسی به آن آسان باشد، قرار دهید و محل نگهداری آن را به سایر اعضای خانواده نیز اطلاع دهید. 

v     هر از چند گاهی باید بحث زلزله و سایر خطرات طبیعی را در خانواده مطرح و توصیه‌های لازم یادآوری شوند.

v     آتش سوزی ناشی از زلزله، می‌تواند در اثر شکستگی لوله‌های روغن و گاز و یا جدایی اتصالات آنها اتفاق بیفتد. بنابراین باید آب گرم کن و سایر تجهیزات نفت سوز و گازسوز را محکم در جایشان ببندید و در صورت امکان از اتصالات انعطاف پذیر استفاده کنید.

v     اشیای سنگین مانند کتابخانه‌ها، گل های آویز و لوسترها را در جای خود محکم کنید.

v     از خوابیدن زیر لوستر و اشیایی که ممکن است هنگام زلزله سقوط کنند خوداری کنید و ترجیحا از خوابیدن در کنار پنجره اجتناب کنید.

v     اشیای سنگین و بزرگ را در ردیف های پایین قفسه‌ها قرار دهید.

v     لوازم سنگین و بلند منازل و محیط کار مانند یخچال و فریزر، کمدهای دیواری بلند و قفسه‌های کتاب، قفسه‌های بلند فروشگاها به عنوان اشیای غیر ایمن به حساب می آیند که باید آنها را در محل خود محکم ببندید. در غیر این صورت باید هنگام زلزله از آنها دور شوید.

v     لوله‌های آبگرمکن و سقف های شیروانی را چک کنید تا احتمال افتادن آنها را به هنگام زلزله کاهش دهید. باید مواظب اشیای موجود در قسمت های خارجی ساختمان مانند کولر و گیاهان آویزان در کنار پنجره‌ها باشید و آنها را کاملا ایمن نمایید یا به جای دیگری منتقل کنید.

v     از مهارت همسایگان خود اطلاع داشته باشند، چرا که این امر می‌تواند تعداد روزهای زنده ماندن را تا رسیدن نیروهای امدادی افزایش دهد.

Ø      مهارت های فردی که باید بدانیم:

ü      نحوه قطع جریان برق، بستن فلکه اصلی آب، گاز و ... را یاد بگیریم.

ü      کمک های اولیه را یاد بگیریم، برای اینکه بعد از زلزله ای شدید، درمانگاه‌ها و بیمارستان‌ها یا آسب دیده اند یا به شدت شلوغ خواهند شد، بنابراین دسترسی به امکانات پزشکی بسیار دشوار می‌گردد و بلد بودن کمک های اولیه، حیاتی است.

ü      نحوه استفاده از کپسول آتش نشانی و اطفاء حریق را بدانیم زیرا اغلب پس از زلزله احتمال آتش سوزی وجود دارد.

Ø      توصیه‌های ایمنی هنگام وقوع زلزله:

·         در کنج دیوارها (مکان‌های امنی که قبلا شناسایی کرده اید) پناه بگیرید و در حالی که سر خود را با بازوهایتان گرفته اید، حرکت کنید.

·         از آسانسور استفاده نکنید.

·         از پنجره‌ها و کمدهای بلند و همچنین اشیایی که ممکن است بر روی شما سقوط کنند، دور شوید. 

·         اگر محل ایمن وجود ندارد و شما در راهرو هستید، به کنار دیوار رفته و در حالی که نشسته اید سر خود را بر روی زانوها خم نموده و ضمن اینکه با کف دست ها، پشت سر خود را گرفته اید، با کمک بازوها از سر خود محافظت کنید.

·         اگر در خیابان هستید از قرار گرفتن در مجاورت ساختمان‌های بلند به ویژه با نمای شیشه ای، کابل برق، کنتور ورودی گاز ساختمان‌ها، درختان بلند و زمین‌های گودبرداری شده خوداری کنید. بهتر است به مکان‌هایی نظیر پارک ها و فضای باز بروید.

·         اگر در خودرو هستید از قرار گرفتن در مکان‌های فوق خود داری کرده و در جایی امن توقف کنید.

·         در همه زلزله‌ها نیاز به خروج از منزل نیست به خصوص ساختمان‌هایی که مهندسی ساز هستند خرابی آن‌ها کم است و بیشتر باید مراقب سقوط اشیا بود.

·         پس از زلزله به جهت احتمال پس لرزه‌ها، بهتر است محل خواب خود را از کنار پنجره‌ها دور کنید.

·         خروجی‌ها و راهروها را چک کنید و اشیایی را که ممکن است باعث مسدود شدن آنها شوند، به محل دیگری منتقل کنید.

به طور کلی فراهم کردن تمهیداتی که بتواند آمادگی قبل از زلزله را افزایش دهد، بهترین پاسخ برای به حداقل رساندن آسیب پذیری هنگام وقوع زلزله است.